فاگوت(Bassoon)
سازی است دو زبانه ای و در دسته سازها ی بادی- چوبی، ساز بم شمرده می شود، طول لوله ی آن در مجموع کمی کمتر از 3 متر است که دو پنجم آن، به خاطر راحتی اجرا و به دست گرفتن ساز، بر روی خود خم شده و در کنار یا عقب لوله ی درازتر قرار گرفته است. زبانه ها به وسیله ی لوله ی نازکی به لوله ی اصلی ساز وصل شده اند. لوله ی اصلی ساز به طور نامحسوسی مخروطی شکل است. در نت نویسی این ساز از سه کلید استفاده می شود: کلید "فا"(ی خط چهارم)؛ کلید "دو" (ی خط چهارم) و کلید "سل".

عود (بربط)
عود سازی ایرانی است و از دسته سازهای مضرابی است.شکل ظاهری: شکم این ساز بسیار بزرگ و گلابی شکل و دسته ی آن بسیار کوتاه است. به طوریکه قسمت اعظم طول سیم ها در امتداد شکم قرار گرفته است. سطح رویه ی شکم از جنس چوب است که بر آن پنجره هایی مشبک ایجاد شده است. عود فاقد "دستان" و خرک ساز کوتاه و تا اندازه ای کشیده است. عود دارای ده سیم یا پنج سیم جفتی است. سیم های جفت با هم، همصدا کوک می شوند و بدیهی است که هر یک از سیم های دهگانه، یک گوشی مخصوص به خود دارد؛ گوشیها در دو طرف جعبه ی گوشی (سر ساز) قرار گرفته اند. عود بم ترین ساز بین سازهای زهی است. مضراب عود از پر مرغ (پر طاووس) تهیه شده است و گاه نیز نوازنده با مضراب دیگری ساز را می نوازد. صدای عود کمی خفه، نرم و غم انگیز ولی نسبتا قوی است. این ساز نقش تکنواز و همنواز هر دو را به خوبی می تواند ایفا کند. عود چنانکه گفته شده از دیرباز سازی قدیمی به نام "بربط" است. از سوی دیگر ممکن است با نام عربی خود (العود) به اروپا راه یافته و در آنجا نام "لوت" گرفته است

سه تار
سه تار سازی ایرانی است و از دسته سازهای مضرابی است.شکل ظاهری آن مانند تار است، با این تفاوت که شکم آن یک قسمتی، گلابی شکل و کوچکتر است، سطح روئی کاسه سه تار نیز چوبی است.سه تار امروزی چهار سیم دارد.خرک سه تار کوچکتر از خرک تار بوده ودسته آن نیز از دسته تار نازکتر است.سه تار فاقد جعبه گوشی است و گوشی های چهارگانه ان دو عدد در سطح جلوئی انتهای دسته و دو تای دیگر در سطح جانبی چپ کار گذاشته شده است. تعداد دستان های سه تار در زمان حاضر مانند تار 28 است. سه تار با ناخن انگشت اشاره دست راست نواخته می شود.به عبارت دیگر مضراب سه تار در واقع ناخن انگشتان نوازنده است و به همین دلیل و به علل اکوستیکی دیگر، صدای این ساز ضعیف می باشد.

سنتور
سنتور سازی ایرانی است و از دسته سازهای مضرابی است.شکل ظاهری: ساز از جعبه ای ذوزنقه ای شکل تشکیل شده که اضلاع آن عبارتند از: بلندترین ضلع، نزدیک به نوازنده، کوتاه ترین ضلع و موازی با ضلع قبلی و دور از نوازنده و دو ضلع جانبی با طول برابر، دو ضلع قبلی را به طور مورب قطع می کند. ارتفاع سطوح جانبی 8 تا 10 سانتیمتر است. جعبه سنتور مجوف است و تمام سطوح جعبه چوبی است. بر روی سطح فوقانی دو ردیف خرک چوبی قرار دارد، ردیف راست نزدیکتر به کناره ی راست ساز است و ردیف چپ کمی بیشتر با کناره ی چپ فاصله دارد (فاصله ی بین هر خرک ردیف چپ تا کناره ی چپ را "پشت خرک" می نامند). از روی هر خرک چهار رشته سیم همکوک عبور می کند، ولی هر سیم به گوشی معینی پیچیده می شود. گوشی ها در سطح جانبی راست، کار گذاشته شده اند. سیم های سنتور به دو دسته ی "سفید" (زیر) و "زرد" (بم) تقسیم می شوند. دسته ی سیمهای سفید بر روی خرک های ردیف چپ و سیم های زرد بر روی خرک های ردیف راست به تناوب قرار گرفته اند. طول قسمت جلوی خرک در سیم های سفید دو برابر طول آن در قسمت پشت خرک است و میتوان در پشت خرک نیز از سیم های سفید استفاده کرد (صدای آن به نسبت عکس طول، یک اکتاو نسبت به صدای قسمت جلوی خرک بالاتر است). همچنین هر سیم زرد یک اکتاو بم تر از سیم سفید بلافاصله بعد از آن صدا می دهد. وسعت صدای سنتور 9 خرک، کمی بیشتر از سه اکتاو است، اما این ساز فاقد تمام فواصل کروماتیک مخصوص موسیقی ایران است و نوازنده مجبور است در اجرای دستگاه دیگر، کوک ساز را تغییر دهد ( یا در پاره ای موارد محل خرکها را جلو و عقب ببرد، که این عمل به نوبه ی خود نسبت طولی قسمت پشت و جلوی خرک را در سیمهای سفید به هم می زنددر نتیجه ایندو قسمت، نسبت به هم فاصله اکتاو را از دست می دهند). سنتوراساسا سازی است که قابلیت تکنوازی و همنوازی هردو را دارا می باشد.

سرنا
سرنا سازی ایرانی است و از دسته سازهای بادی است.این ساز متشکل از یک لوله ی مخروطی شکل، که در انتهای بالایی آن "قمیش" قرار می گیرد. سرنا از دسته سازهای "دو زبانه" است و به این ترتیب "قمیش" آن از دو تیغه ی متکی به هم تشکیل شده و انتهای آن دو، حلقه ای مسطح محصور شده است. در روی لوله تعداد 6 تا 7 سوراخ تعبیه شده و نوازنده با گذاشتن و برداشتن انگشتهای هر دو دست، اصوات حاصله را زیر و بم می کند. طول ساز کاملا ثابت نبوده و از 30 تا 45 سانتیمتر (معمولا) و در بعضی نقاط حتی تا 60 سانتیمتر، ساخته شده است. وسعت صدا نیز در این ساز کاملا ثابت نیست و واضح است که سرناهای بزرگتر میدان صدایی بم تر از سرناهای کوچک دارند. سرنا سازی نه تنها محلی، بلکه بسیار قدیمی است. در اشعار شعرای ایران به کرات نام "سرنا" یا "سورنا" یا "سورنای" آمده است. در نواحی بختیاری و دزفول سرنای کوچک معمول است. سرنای محلی معمولا با دهل نواخته می شود.

ساکسیفون
این ساز از دسته سازهای یک زبانه ای و با آنکه از جنس فلز ساخته شده از سازهای خانواده کلارینت است. شمای ظاهری آن، به شکل لوله ی مخروطی شکلی است که دو بار انحنا یافته است. انتهای پایین ساز، رو به بالا خم شده و دهانه ی انتهایی مانند شیپور گشاد شده است. ساکسیفون از نظر عوامل ساختمانی، ترکیبی از کلارینت و ابوا است (شباهت آن به خانواده ی ابوا از شکل مخروطی لوله ناشی شده است). جنس اصلی ساز برنز است و غالبا بر روی آن ورقه ای از نقره کشیده شده است. ساکسیفون به اندازه ها و کوک ها مختلف ساخته شده است. امروزه شش نوع ساکسیفون هر یک با کوک دیگر مورد استفاده است که حدود و وسعت همه شان یکی است.

ساز دهنی
سازی است نسبتا کوچک از دسته ی سازهای بادی با زبانه ی آزاد است. هوا به یاری دمیدن نوازنده از راه سوراخهایی که جلوی ساز وجود دارد به زبانه ها می رسد و آنها را به ارتعاش وادار می کند. تعداد اصوات وصعت صدای ساز دهنی کاملا بستگی به بزرگی و کوچکی آن دارد این وسعت معمولا یک تا دو اکتاو، باا فواصل کروماتیک معتدل است. در سازهای کوچکتر معمولی وقتی نوازنده در آن می دمد، اصوات طبیعی نت ها، و وقتی هوا را می کشد، اصوات کروماتیک بینابینی حاصل می شوند در حالیکه در برخی انواع بزرگتر ساز، در کنار سمت راست آن دگمه ای هست که با فشار آن تمام صداها نیم پرده کروماتیک بالا می رود.

رباب
رباب سازی ایرانی است و از دسته سازهای مضرابی است.رباب مجموعا از چهار قسمت، شکم ، سینه، دسته و سر تشکیل شده است. شکم در واقع جعبه ای به شکل خربزه است که بر سطح جلوئی آن پوست کشیده شده و خرکی کوتاه روی پوست قرار گرفته است. سینه نیز جعبه ای مثلث شکل است که سطح جلوئی آن تا اندازه ای گرده ماهی شکل و از جنس چوب است. در سطح جانبی سینه (سطحی که هنگام نواختن در بالا قرار می گیرد)، هفت گوشی تعبیه شده که سیم های تقویت کننده ی صدای ساز به دور آنها پیچیده می شوند. بر سطح جانبی دیگر (سطح پایینی) پنجره ای دایره ای شکل ساخته شده است. دسته ی ساز نسبتا کوتاه است و بر روی آن حدود ده "دستان" بسته می شود و بالاخره در سر ساز، مانند تار، جعبه ی گوشی ها قرار گرفته و در سطوح بالایی و پایینی این جعبه، هر یک سه گوشی تعبیه شده است، سطح جانبی جعبه ی گوشی ها کمی به طرف عقب ادامه یافته است. تعداد سیمهای رباب شش یا سه سیم جفتی است که سیم های جفت با یکدیگر همصوت کوک می شوند. سیم های رباب در قدیم از روده گوسفند ساخته می شده در حالیکه امروز آنها را از جنس نخ نایلون می سازند و سیم بم، روی نایلون روکشی فلزی دارد. مضراب رباب امروزی مانند مضراب عود از پر مرغ ساخته شده است. رباب اساسا سازی محلی است و بیشتر در نواحی خراسان و مرز افغانستان معمول است. رباب سوپرانو – سازیست با مقیاس کوچکتر از رباب معمولی که به پیشنهاد حسین دهلوی رئیس وقت هنرستان موسیقی ملی و به اهتمام کارگاه ساز سازی وزارت فرهنگ و هنر ساخته شد و آن را "رباب سوپرانو" نام گذاردند و رباب معمولی تنها در هنرستان های موسیقی ملی و در موارد همنوازی در ارکستر، در مقابل رباب ساخته شده ی سوپرانو، نام "رباب آلتو" به خود گرفت.

دوتار
دوتار سازی ایرانی است و از دسته سازهای مضرابی است.دوتار دارای شکمی گلابی شکل و دسته ای نسبتا دراز است. تعداد 17 تا 20 دستان بر دسته ی آن بسته می شود، برخی از دوتار های محلی در نواحی مختلف جنوب فاقد دستان است. سطح روی شکم چوبی است. تعداد سیم های آن چنانکه از نام ساز بر می آید، دو تا است که به فاصله ی مختلف کوک می شوند. طول دسته حدود 60 و مجموعا تمام ساز حدود یک متر است. وسعت صدای ساز از نت "دو" تا "سل" با تمام فواصل کروماتیک مخصوص موسیقی ایرانی است. دو تار غالبا با انگشت ـ یعنی بدون مضراب ـ نواخته می شود. این ساز جنبه ای بیشتر محلی دارد و در نواحی جنوب کشور ما بسیار متداول است.

دهل
دهل سازی ایرانی است و از دسته سازهای ضربی است.این ساز متشکل است از استوانه ی کوتاهی از جنس چوب که قطر دایره ی آن حدود یک متر و ارتفاع آن 25 تا 30 سانتیمتر است و بر دو سطح دایره ای شکل جانبی آن پوست کشیده شده است. بر دو نقطه از بدنه ی استوانه دو انتهای تسمه ای ثابت شده که نوازنده هنگام نواختن آن را به گردن می اندازد و به این ترتیب دهل در جلوی سینه و شکم او طوری قرار می گیرد که سطوح پوست دار در جوانب راست و چپ واقع شوند. نوازنده در دست راست خود چوبی به شکل عصا و در دست چپش ترکه ای نازک می گیرد و با آنها بر روی سطوح پوستی می کوبد یا آنکه ترکه را به پوست چپ می چسباند و با عصا به پوست راست می کوبد. دهل سازی کاملا محلی و "همراهی کننده" (بیشتر با سرنا) است.